Eleştirmek Üzerine

  

 Geldi, oturdu. Biraz sinirli gibiydi. Ben de sormadım neyin var diye. Zaten bilirdim, anlatacak olsa anlatırdı. İki kahve söyledik, biri sütlü. İlk bir kaç dakika kahveme süt ve şekeri karıştırmakla oyalanır gibi yaptım. Açıkçası onun bir şey söyleyip söylemeyeceğini merak ediyordum. Fazla da sürmedi bu merakım. O anlattı ben dinledim.  

  Bir eleştirmek modası almış başını gidiyor, dedi. Sanki insanların hayatına bu kadar müdahil olmaya hakkımız varmış gibi, giydiği kıyafetinden, taktığı takıya, yediği içtiğinden, sosyal medyada paylaştığına kadar karışıyoruz. Yahu bizim ne haddimize? Hem neyi eleştiriyorsun? Devir zaten öyle bir hal almış ki, neyin ucundan tutsan elinde kalıyor. Vaziyet böyleyken ve muhatabın da her şeyin bilincinde ve eleştiri kabul etmezken daha ne diye ısrar ediyorsun? Sonra ne oluyor biliyor musun? Sonu gelmeyen polemikler... Ve hatta bu dediklerim sadece zıt görüşte olanlar arasında da olmuyor. Bazen aynı düşünce yapısına sahip iki insan, herhangi bir konuda tartışmaya girebiliyorlar. Aslında dışarda bakan kişi, onların aynı dili konuştuğunu, ufak değişiklikler haricinde hemen hemen aynı şeyden bahsettiğini çok rahat görebilir. Fakat biz öyle miyiz? Eleştirmeyi bilmediğimiz gibi, dinlemeyi de bilmiyoruz. Tartışma adabını bilmiyoruz.

  Eleştirmek esasen güzel bir şeydir. Fikirleri olgunlaştırır, hakikati ortaya çıkarır. Mesela yerlere sigara izmariti atanları eleştirebilirsin. Veya fikir hırsızlığını ve korsan kitapları. Veyahut yazılmış-çizilmiş bir eserde senin dünya görüşüne uymayan şeyler yer alabilir. Bunların hepsi eleştiriye konu olabilecek şeylerdir. Ama mesela, bir erkeğin küpe takması yahut bir kızın bilekleri katlanmış pantolon giymesi artık senin eleştiri oklarını yönelteceğin alanın dışında bir yerdedir. Çünkü bunlar o bireylerin kişisel tercihidir. Kimse kimsenin tercihlerini onaylamak yahut benimsemek zorunda değildir. Ama saygı duymak zorundadır.

  Zannediyorum günümüzde artık insanlar neyin doğru neyin yanlış olduğunu biliyorlar. Çünkü çağımızda bilgiye ulaşamamak diye bir şey pek mümkün değil. Ha, bizim yanlış olduğunu düşündüğümüz bir şeyi yapan ve doğrusunun ne olduğunu bilmeyen bir kişiye, hal dilince bunu anlatabiliyorsak amenna. Ama bu da zaten, bahsettiğim eleştiriye değil, uyarmaya giriyor. Ama bunda da insan haddini bilmeli, muhatabına söyleyeceği cümleleri iyi seçmelidir. Fakat eğer insanlar belli bir hayat tarzını benimsemişlerse, o yolu tutturmuşlar demektir. Bu durum, onların hayatına müdahale edebileceğimizi göstermez bize. Çok popüler bir söz var, “herkesin hayatına kimse karışamaz.” İnsanların da buna riayet ederek yaşaması gerektiği kanaatindeyim.

   Bir kaç basit örnek vererek devam edeyim. Mesela sosyal medyada çay edebiyatı, kedi fotoğrafı edebiyatı, efendime söyleyeyim sonbaharda kurumuş yapraklarda fotoğraf çekinme klişesi gibi şeyler türedi. Artık hepimiz birer edebiyatçı(!) olduğumuzdan, her şeyin edebiyatını yapar hale geldik ve ne hikmetse, bunların bazılarını yapanları da eleştirmeye başladık. Misal, bir kişi sosyal medyadaki paylaşımlarında sürekli çaydan ve onun ne kadar mükemmel olduğundan bahsediyorsa bu kişi çay edebiyatı yapıyor demektir. Veya yine sosyal mecralarda kedisiyle sürekli fotoğraf çekinip paylaşanların sayısı hayli arttığından bu artık en temel klişelerden biri haline gelmiştir ve bazı kimselerin antipatisini kazanmıştır.

  Benim değinmek istediğim noktaysa, bütün bunlardan bize ne olduğudur. Zaten halihazırda hepimiz varoluşumuzu sosyal medyada gerçekleştiren bireyler olduğumuzdan ötürü, birbirimizin kopyası haline geldik. Ve o an için hangi akım modaysa, ne revaçtaysa onu yapmaya yeltendik. Herkes onu yaptıktan sonra o mevzu klişe statüsünü kazandı ve mevcut paylaşımlardan artık gına geldiği için o tarz paylaşımlarda bulunan kişileri o şeyin “edebiyatını” yapar olarak nitelendirdik ve bu yüzden eleştirdik.

  Şimdi bir dakika durup düşünmenizi rica edeceğim. Herkesin birbirinin hemen hemen aynısı işleri icra ettiği günümüzde bizim yapmayı bıraktığımız, daha doğru ifadeyle görmekten bıktığımız şeyleri hala daha yapanları-paylaşanları eleştirmek ne kadar doğru? İsteyen istediği modayı cılkını çıkarana kadar sürdürür. İstemeyen de terk eder. Bu şuna benziyor. Bir ortamda arkadaşların hepsi telefonlarına gömülü haldedir. Önce şarjı biten kafasını kaldırır ve diğerlerine “ya güya görüşmeye geldik, şu yaptığınıza bir bakın” der.

  Aslında herkes üç aşağı beş yukarı aynı tip şeyleri giyiyor. Aynı şeyleri yiyor-içiyor. Bazısı bizim düşünce yapımıza, hayat görüşümüze, davranış biçimimize uygun gelmiyor. Bazısı da tıpkı bizim onayladığımız gibi bir hayat sürüyor. Bunları oturup-kalkıp tartışmanın, hangisinin daha doğru hangisinin daha etik olduğunu belirlemeye çalışmanın bir anlamı yok. Mevzuat belli arkadaşım. Herkes de bunun farkında. Herkes de gayet aklı başında. Yaratıcının bile insanlara seçme hakkı tanıdığı şu evrende, insanların birbirlerinin tercihlerine bu kadar çok burnunu sokabiliyor olması beni düşündürüyor.

   Ayrıca fikirler tartışılır, yaşayış biçimleri değil. Çünkü artık o bir tercihtir ve kişinin kendi vicdani meselesidir. Ve az önce de bahsettiğim gibi “hangi birini eleştirsek, nereden başlasak elimizde kalacak olan” bu çağda, bu kadar çok dengesizlikler, absürtlükler ve normallikten bu denli uzak şeyler varken, kişi başkalarının hayatına bulaşmadan önce aynayı kendine çevirmelidir. Konuşuldukça insanlar kırılıyor, aşağılanıyor, ve daha da önemlisi herhangi bir sonuca varılmadan herkes burnundan soluyarak tartışmayı sonlandırıyor. Mevcut durum böyleyken, herkesin içine dönme vaktinin geldiğini düşünüyorum.

  Başkasını eleştirmek kolaydır. Ama bir yerde de herkesin yaşadığı hayat farklı. O yüzden birisine dil uzatırken Kızılderililerin meşhur deyimiyle önce “onun makosenlerini giymek” gerekiyor. Biz zannediyoruz ki, en doğru en mükemmel biziz. Belki öyleyiz, bilemiyorum. Ama ya değilsek? Bu kadar kalp kırdığımızla kalacağız. Veya doğru olsak bile üslubumuz yanlış olduğundan değişen bir şey olmayacak, yine kalp kırdığımızla kalacağız. Bu sebepten ötürü, milletin osuyla busuyla ilgileneceğimize, kendi yaşantımız ne alemde onu gözden geçirelim bence.

  Kahvesi buz gibi oldu. Kahvem buz gibi oldu. O anlatmaya ben dinlemeye o kadar kaptırmıştım ki kendimi, kahveye uzanmak bile gelmemişti aklıma. Durdum. Aslında haklı olabilirsin, diyebildim. Zaten başkaca da ne söylenebilirdi bu duruma, bilemedim.